Vanitas

‘De schoonheid van verval’
Expositie: “Vanitas”- vergankelijkheid gevangen in klei
27 september t/m 26 januari 2020

Vanitas: de ijdelheid der dingen, oftewel alles gaat voorbij. Seizoenen komen en gaan, mensen worden ouder, planten sterven af en vergaan. Gebouwen barsten, schilderingen vervagen, stenen slijten af. Een thema dat al eeuwenlang kunstenaars inspireert. Deze fascinerende expositie toont werk van kunstenaars uit binnen- en buitenland die de tand des tijds weten te vangen in hun keramische kunstwerken.
Het is niet langer nodig om bezorgd te zijn over rimpels, huid die gaat hangen of grijze haren. Deze tentoonstelling brengt een ode aan het verval en laat zien hoe mooi aftakeling kan zijn.

De expositie “Vanitas”, is te zien in Keramiekcentrum Tiendschuur Tegelen van 27 september t/m 26 januari 2020.

In de Gouden Eeuw, de hoogtijdagen van het VOC tijdperk, floreerden de kunsten dankzij veel rijke handelslieden die hun huis wilden verfraaien met kunst. Binnen de schilderkunst werden veel portretten in opdracht gemaakt. Maar ook landschappen, mythologische en Bijbelse voorstellingen én stillevens werden veel verkocht. De stillevens lijken vaak een toevallige verzameling van spullen. Maar deze werden zeer bewust bij elkaar gezet. En vaak waren het symbolen die verwezen naar iets anders. Een veel voorkomend thema binnen deze stillevens was vanitas, de vergankelijkheid der dingen. Daarmee was het kunstwerk niet alleen een statussymbool maar ook een vrome les, die gasten liet zien hoe deugdzaam de heer des huizes was. De inhoud van die boodschap moet in die tijd ongeveer als volgt zijn geweest: ”Denk eraan! Dit leven gaat voorbij, zorg dat je vroom leeft en herinner je dat je vergankelijk bent en dat je na de dood of bij God mag komen of tot stof zult vergaan.” of zo iets…

Het vanitas onderwerp was te herkennen aan bijvoorbeeld een bloemstuk waarin bloemen waren verwerkt die in werkelijkheid nooit op hetzelfde moment samen groeien. Een verwijzing naar de seizoenen, naar de tijd die voorbij gaat. Maar vaak was er ook een slakje in verwerkt dat verwijst naar rotting, verval en tot slot een vlinder die symbool stond voor het opstijgen van de ziel na de dood. Naast bloemen symboliseerden bijvoorbeeld een omgevallen leeg glas, een uitgeblazen kaars of olielamp en een zandloper of een horloge ook het vergaan van de tijd. Bloemen die verwelken, fruit met bruine plekjes, insecten, slakken of rupsen verwezen naar verval en aftakeling. Het ultieme symbool voor de dood, toen en nu, was uiteraard het doodshoofd, de schedel.

Veel van deze symbolen zijn ook terug te vinden in de kunstwerken in deze expositie.

Bij Chris Vicini zijn de verwelkte bloemen mooi terug te vinden. Ooit maagdelijk wit nu besmeurd met slijm van slakken en het onomkeerbare rottingsproces.

Natasja Lefevre verwijst ook naar de plantenwereld, maar dan anders, namelijk de natuur die alles overwoekerd. Mos of klim-op-achtige structuren overwoekeren haar mens figuren. Zij laat het verval ook zien door keramiek met metaal te combineren, dat her en der door de huid van haar sculpturen breekt. De metaal constructie die door de huid breekt, roest en laat zo letterlijk en figuurlijk het verval zien.

Qua vanitas symboliek staan het skelet en dan vooral de schedel met stip op nummer 1. Zo ook in deze expositie. Skeletten en schedels zijn op allerlei manieren terug te vinden. Bijvoorbeeld als een zoekplaatje, klein en onopvallend verwerkt in een sokkel van een beeld van Michael Flynn. Bij hem is de symboliek subtiel en soms vooral terug te vinden in de titel.

Marja Kennis combineert de planten met het doodshoofd letterlijk. Zij maakt met gipsen mallen en plakken porselein, afdrukken van plantenbladeren. Met deze ‘bladeren’ vormt ze vervolgens een schedel. Op een serene, haast esthetische wijze. Zij laat ons de schoonheid van zowel de planten als de verschillend gevormde dierenschedels zien.

Esthetisch zijn zeker ook de schedels van Barbara Röling. Haar doodshoofden zijn bont en barok. Ja, het woord kitsch is hier niet misplaatst. Ze zijn rijk gedecoreerd, met goud, edelstenen, bloemmotieven, zelfs slagroomtoefjes. Haar schedels zijn niet eng of ongemakkelijk maar een wild carnavalsfeest, waar je niet op uitgekeken raakt. Of misschien is hier het vergelijk met het positieve Mexicaanse dodenfeest beter op zijn plaats. De bont versierde vrolijke schedels brengen een ode aan de doden.

Vrolijkheid of een knipoog is ook te vinden in het werk van Audrius Janušonis. Deze Litouwse kunstenaar maakt bijvoorbeeld een schedel die een lepel tussen zijn kaken geklemd houdt waarop een ei balanceert. Een ander werk van hem lijkt de wolf die roodkapje verslindt, een stuk minder aangenaam… Deze spannende sfeer is ook te vinden in het werk van Lieven Demunter.

De sprookjes, mythes en andere spannende verhalen over de dood zijn behalve bij Janušonis ook te vinden in het werk van Michael Flynn, Mariëtte van der Ven en Carolein Smit. De eerste geeft ze een frivole expressieve vorm. Mariëtte van der Ven geeft haar sprookjes op ingetogen wijze vorm, door kleur te beperken en de huid heel steriel af te werken. Juist dit maakt haar werk nog beklemmender.

Carolein Smit als laatste is een meester in sprookjes en verhalen vertellen. Mythen, legendes en verhalen over de dood. Ze kruipt bijna letterlijk in de huiden van haar figuren, die met enorm veel aandacht en oog voor detail worden uitgewerkt. Het thema vanitas is ook bij haar een favoriet onderwerp. Het was zelfs doorslaggevend bij haar beslissing om ondanks een overvolle agenda toch deel te nemen aan deze expositie.

Een expositie die letterlijk zorgt voor een lach en een traan, een bibber of rilling. Maar dat is niet erg, dat doet je beseffen dat je voelt, dat je leeft en dat je daarvan mag genieten nu het nog kan!

De opening van de expositie is vrijdag 27 september om 16.00 uur en zal worden ingeleid door conservator Sacha Odenhoven.

Deelnemende kunstenaars zijn:

Lieven Demunter (BE), Audrius Janušonis (LT), Michael Flynn (GB), Marja Kennis (NL) Natasja Lefevre (BE), Barbara Röling (NL), Carolein Smit (NL), Chris Vicini (SE), Mariëtte van der Ven (NL).

Onderstaande kunstenaars zullen tijdens de expositie persoonlijk aanwezig zijn en demonstraties, lezingen en of rondleidingen verzorgen:

  • Michael Flynn (GB),
  • Marja Kennis (NL),
  • Mariëtte van der Ven (NL).

Kijk op www.tiendschuur.net voor data en tijdstippen.