Met een penseel of ringeloor kun je keramiek versieren. Maar behalve schilderen en tekenen kun je de klei ook bedrukken. Er bestaan talloze druktechnieken op keramiek. Het spectrum van grafische technieken op keramiek reikt van stempels, rolstempels, monotypes tot en met zeefdrukken.
De nieuwste expositie in Keramiekcentrum Tiendschuur Tegelen heeft een internationale selectie van gerenommeerde kunstenaars in huis gehaald. Zij zijn niet bang om met de vaak complexe of omslachtige technieken te werken. Zij versieren hun werk via allerlei omwegen en hindernissen. Hun indrukwekkende kunstwerken bewijzen dat het absoluut de moeite waard is een omweg te maken.
De expositie “VET!-gedrukt” – drukkunst op keramiek, is te zien in Keramiekcentrum Tiendschuur Tegelen van 12 april tot en met 22 september.
Van spijkerschrift tot stempelkoorts
Eén van de alleroudste technieken is de druktechniek op keramiek; hierbij worden voorwerpen gedrukt in de natte klei. De Babyloniërs stempelden zo in hun ongebakken kleitabletten, het oudst bekende alfabet; het spijkerschrift. Klei is zacht, ideaal als je er een reliëf afdruk in wilt maken. De mogelijkheden zijn ongekend, door de eeuwen heen zijn veel keramisten besmet door de stempelkoorts. Vingers, tandwielen, planten, bladeren, boomschors, schelpen, touw, speelgoed, antieke metalen voorwerpen en nog veel meer kan gebruikt vormen om het oppervlak van klei te bewerken. Daarnaast is het ook heel makkelijk om van klei een voorwerp te maken en nadat dit gebakken is als stempel te gebruiken. Deze werkwijze is bij veel keramisten terug te vinden als leuk accentje waar de oren van een beker zijn aangezet. Of bij de oude Tegelse pottenbakkers als decoratie in reliëf bij een pudding of vleespastei vorm.
Schatten van klei
De hedendaagse kunstenaar Kati Jünger (München, 1961) heeft de stempel-techniek omarmd en het is kenmerkend voor haar oeuvre. Zij studeerde aan de Gerrit Rietveld academie in Amsterdam en aan de academie voor toegepaste kunst in Wenen. Haar werk is bezaaid met (omgekeerde) stempels. De vormen die zij op haar werk aanbrengt zijn meestal positieve vormen, die er bovenop liggen oftewel hoog-reliëf zijn. Ze appliqueert vormpjes van klei op haar objecten die ze in allerlei mallen heeft gedrukt. Ze brengt deze onderdeeltjes op decoratieve wijze aan waardoor complexe en fascinerende structuren in hoog-reliëf ontstaan. Deze doen soms ook doen denken aan de met drijfwerk, filigraan en edelstenen versierde schatkisten en juwelen, niet helemaal toevallig… haar vader was edelsmid.
Keramisch carbonpapier
Een andere manier van het bedrukken van keramiek is te vinden in het werk van Elke Sada (Dettelbach, DE, 1965). Zij maakt gebruik van mono-prints. Hierbij wordt het werk als het ware indirect beschilderd. Op een vel papier of een gipsplaat wordt eerst een schildering gemaakt met kleislibs, oxides en/of kleurpigmenten. Dan wordt deze schildering of tekening nog nat op de klei gedrukt en zo wordt de tekening overgezet op het voorwerp. Dit wordt monotype genoemd, mono omdat de schildering afdruk maar één keer op de klei gedrukt kan worden, type staat voor drukken. Het kan ook andersom, een vel papier of plastic wordt ingesmeerd met een keramisch kleurmiddel, dan op het te decoreren voorwerp gelegd met de ingekleurde zijde. Op de ‘schone’ achterzijde wordt een tekening met wat meer kracht gemaakt en zo wordt de tekening overgebracht op het voorwerp. Hetzelfde procedé als het tegenwoordig bijna verdwenen carbonpapier.
“Waarom moeilijk doen als het ook makkelijk kan?”
Bij de techniek van monotype ontstaat de vraag: “Waarom moeilijk doen als het ook makkelijk kan”. Dit heeft bij keramiek twee redenen: ten eerste het is vaak makkelijker de tekening eerst op het platte vlak te maken dan op een ruimtelijk voorwerp, ook kan de zwaartekracht storend werken en de kleislib te snel gaat druipen. Ten tweede biedt deze werkwijze de mogelijkheid om de tekening geraffineerder te maken. Een deel van de schildering kan worden weggekrast of geschraapt, waardoor bij het overbrengen ook gedeeltes klei onbedekt blijven. Daarnaast zijn de lijnen anders dan wanneer ze direct op het voorwerp getekend worden, soms wat ‘wolliger’, wat zachter.
Elke Sada en Martin Möhwald (DE) brengen de monotypes aan op platte platen klei en bouwen daarna hun werk op met de bedrukte platen. Dit is te zien bij de naden waar de tekening abrupt ophoudt. Möhwald gaat zelfs nog een stapje verder, hij verscheurt de prints in stukjes en bouwt daar zijn vormen mee. Hierdoor ontstaan er teksten en afbeeldingen met scheuren erdoor. Dit heeft een bijzonder effect, de gebarsten voorstellingen doen denken aan muurschilderingen of vazen uit de klassieke oudheid.
Twee andere exposanten die ook met monotypes werken zijn: Petra Bittl (DE) en Vicky Shaw (GB).
Het werk van Elke Sada: expressief en uitbundig is het tegenovergestelde van het beheerste evenwichtige en ingetogen werk van Vicky Shaw.
De mogelijkheden van zeefdrukken zijn eindeloos
Vicky Shaw werkt naast mono-prints ook met zeefdrukken. Het voordeel van zeefdrukken is de mogelijkheid fotografische voorstellingen te gebruiken. Deze worden met keramische kleurpigmenten gedrukt op een ‘transfer’ (drager). Deze wordt vervolgens op het gladde, al gebakken en geglazuurde voorwerp geplakt en dan tijdens een derde stook brandt deze voorstelling in de keramische huid. De mogelijkheden zijn eindeloos, de fotografische voorstellingen, maar ook de herhaling, de transfers die makkelijk de vorm aannemen van de ruimtelijke keramische objecten. Exposant Paul Scott (GB) is een meester in het gebruik van zeefdrukken en geeft les en schreef boeken in het gebruik hiervan.
Van knus behangetje tot Avatar-achtige computerpatronen
Ane-Katrine von Bülow (DK) maakt met behulp van de zeefdruktechniek prachtige strakke geometrische patronen die ze als een net over haar fragiele porseleinen kommen legt. Kris Campo (BE) speelt met allerlei decoratieve motiefjes en brengt deze als een papier-maché-werkje aan op haar doorgaans strakke geometrische objecten. Ook bij Kordula Kuppe (DE) is de zeefdruk in de vorm van een knus behangetje op haar werk terug te vinden. Maria Geszler-Garzuly (HU), Manita Kieft (NL) en Nicole Thoss (DE) kiezen voor de fotografische reproductie. Geszler-Garzuly geeft zo haar figuren gezichten, Thoss maakt voorstellingen die doen denken aan kranten of oude ansichtkaarten en Kieft schept een surrealistische sfeer waarbij de foto’s niet passen op de vormen waarop ze gelegd zijn en er vanaf lopen. Steve Royston Brown (GB) tot slot, maakt de ontwerpen voor zijn prints op de computer. Eenmaal gezeefdrukt blijken deze bonte uitgeklapte bouwplaten precies te passen op zijn strakke serviezen en ruimtelijke futuristische Avatar-achtige objecten.
Deelnemende kunstenaars zijn: Petra Bittl (DE); Kris Campo (BE); Maria Geszler-Garzuly (HU); Kati Jünger (DE); Manita Kieft (NL); Kordula Kuppe (DE); Martin Möhwald (DE); Steve Royston Brown (GB); Elke Sada (DE); Paul Scott (GB); Vicky Shaw (GB); Nicole Thoss (DE); Ane-Katrine von Bülow (DK); Netty Janssens (NL)
25 augustus: Netty Janssens zal gedurende de hele dag (11.00 tot 16.30 uur) demonstreren. Zij schreef een boek over nieuwe druktechnieken op keramiek.
